چەمەزەخم عادەتیٛوی قەدیمین دلیٛ میلەتو هەورامانینە بیەن و هەن، دیارەن چەمەزەخم دوٙعێوەنە منویسیوٙنە و مڵوچە مەکریوٙ یەرە گوٙشە و بە پەڕویٛ سەوز یام کەوە بەرگ مەگیریوٙ، دوٙعاکیٛ ئایەتیٛوەنە جە قورئانی(هەڵبەت من شارەزا نیەنان و نمەزانو کام ئایەتەنە)، پەی ئانەی بەکار مەیوٙ گوایا ئی چەمەزەخمە ئا چیٛوی مەپاریزنوٙ جە چەمدای ودەردوبەڵای (چەم و چڵ) یام چا ئازارو دەردو بەڵایە کە جە چەمی پیسیوە مەیوٙ مەپاریزنوٙش،هەم بەرەکەتیچش مەوزوٙنە.
ویەردەو چەمەزەخمی فرەکوٙنەن، مەگیٛڵوە پەی وەڵیٛ زاینی چەنی پەیڎا بیەیو سیحرو جادوگەری چەمەزەخمیچ پەیدا بیەن پەی ویٛ پاریزنای جە جادو گەری، ئیتر دریژەش کیشتەن هەتا ئیساتی.
هەڵبەت وەڵیٛ ئانەی دوٙعاکەردەی پەیدا ببوٙ موریٛ کەویٛ بەکار ئامێنی پەی ئی چەم و چڵیە، دیارەن مورە کەوڵیٛ و کیٛلانی هنیٛ زەمان و وەڵیٛ ئامای ئیسلامینی، ئەوامەنەو فەرهەنگ و ئاینو زەردەشتینی، چوون ڕەنگەی کەویٛ ڕەنگەو مسیاو دڵوازەو ئاینەکەی بییٛنە، پەی گردو هەرمان و کارو ئەوەجەکانو ژیوایشان بەکار ئامیٛنە، یانی ڕەنگێ مبارەکە بییٛنە لاشانوە، ئەر سەرنجە بڎەیمی ئەوسا و ئیسایچ فرەو ڕەنگەو بەرەو دەلاقە و هەورامانی کەوە بیەن، پەوکەی هەتا ئیسەیچ لادەگاو هەورامانی موریٛ کەویٛ مەکەرانیٛ ملو هەڵیزیٛ بە نیازو بەرەکەتی و چەم و چڵی، یام موریٛ کەویٛ و کیٛڵانیشان بە موٙمو هەنگی لکنان کاکوٙڵیٛ (قژیٛ) زاڕوٙڵەی زەریفیرە، پەی ئینە جە چەم و چڵی بپاریزیوٙ، یام موریٛ کەویٛ مەکەرانیٛ ملو وەرلەو بەران و بزلەو گوٙرەکلە زەریفەکانشارە ،کە هەر پەی هەمان مەبەستیەن. ئیسایچ موریٛ کەویٛ جە فرەو وەڵاتانو جەهانی بەچنڎ شیٛوازیٛ هەنیٛ و هەر پەی چەمەزەخمی بەکار مەیانیٛ، مەکەرانشان ملو زاڕوٙڵەی، مەکەرانشان پۆ ماشینیوە ،سەربەرەو یانەیوە، بڕێ موریٛ هەنیٛ گەوریٛنی و ماشەڵاشا پوٙ نویسیان.
چەمەزەخم کە مەبەستمەن دوٙعانە(ئایەتەو قورئانی) پەی ئی جوٙرە هەرمانان بەکار ئامان:
ئەگەر زاڕوٙڵی زەریف بیەبوٙ دوٙعاو چەمەزەخمیش پەی کریٛنە تا بپاریزیوٙ جە چەم و دەردو بەڵاو نەوەشی، یام ئەگەر دەخڵ و دانیٛ پەرداخو زەریف بیەبوٙ هەم چەمەزەخمش پەی کریان بە تایبەت ئەگەر سەرەڕاوە بیەبوٙ تا چەم نەدریوٙ و ئافات و نەوەشی نەگنوٙ دلیٛش و بەرو بومی خاس بدوٙ، پەی باخ و موڵکیچ کریان، دلیٛڕاسەو دەخڵ و دانەکەینە کریان پوٙ داریٛوە یام چوویٛوە بەرزیٛوە هەتا دیار ببوٙ و وەرەچەم ببوٙنە.
ئەگەر یانێوی تازە شان کەردەبوٙوە عەینو چیٛوی چەمەزەخمشان کوان پوٙرە، چە دوٙعا یام ئایەتەو قورئانی حازر نویسیێنی، یام چنڎ جوٙریٛ تەر نویستەی ئایەتی قورئانی رازناشوٙ بە نیازو پاریزنای ئەو چەم و چڵی.
یام ماشینیٛ تازە مسانی یەکسەر ئایەتیٛ قورئانیش بە گولانەی دلیٛوە پوٙ چەسپەمەکەری، بەنیازو چەم نەدایشو پاریزنایش، هەرویٛتوٙ خەمتەن هامساکیٛت یان رەفیقەکیٛت چەمت بدانیٛ و ماشینەکەت چیٛوێش سەربەیوٙ.
هەرپاسە جاران و ئیسەیچ ئەگەر مانگاویٛ خاسەی شوٙتدەرە بسانی یام بوٙت، ئەشوٙ چەمەزەخمێش بکەری پوٙرە، تەویٛڵەشۆ، بڕێ جاریٛ ئەر بپەرسی ئی دوعیٛ چیٛشەنە پۆشوٙ ساحیبەکەش مەواچوٙ، وەختو دوٙشتەینە شیٛتەنە و لەقیٛ مشانوٙ، شوٙت نمەدوٙ، ئیتر دماو ئی دوٙعێ خاسە بییٛنە شوٙتەکەی مدوٙ، بە هەمان دەسور دوٙعا کەرا ملو بەرانی، سابرینی وەرلەی زەریفی، پەی پاریزنایش جە چەم و چڵی.
سەرنجە بچەیمی چەمەزەخم هەمیشە لاو ئاکەسانوە کریان کە قورئانشان زانان و وەرشان بیەن، یانی بە قەناعەتەو کەردەنشان، وەلێ بڕێ ماموٙسای ئاینیچ مەواچان چەمەزەخم حەرامەن و شرکەن ،مەشوٙ تەنیا هاوار ئەو خواڎی بکەری، پەنا بە خوڎای بگیٛری، بڕێویچشان ئایەتیوە تایبەتە منویسان و مەواچان سودش هەن پەی چەمی.
جوٙریٛ تەر چەمەزەخم هەن کە بە چەمو ویٛم دیەنەم ئادیچ (ناڵە کوٙنەو هەرو هەسەری) مەکەرانیٛش سەربەرەو یانەیرە یام دوکانیرە، تا چەمی پیس کارش وەنە نەکەروٙ.
*چەم و چڵ: چەم یانی تیرەو چەمی، بڕێ کەسیٛ هەنی چەمدەرینی ئەگەر تەماشەو چیویٛ زەریفی و خاسی بکەران چەمش مدانیٛ، یانی مەخراپیوٙن، چڵ بە ماناو دەردو ئیٛشو ئازارو نەوەشی میٛ، مەواچی گردو گیانیم چڵ مەکەروٙن، یام بەماناو چیٛوێ تیژی مەیوٙ هەکە پوٙس زەخمیمین مەکەروٙنە، مەواچی سیپاڵەکەم چڵی بەردەن، یانی دڕیان، هەردوی بارەکیٛنە ماناو ئیش و ئازری و نەوەشی و زەخمینی مەڎوٙنە پەوکای دوٙعاکیٛ مەپاریزنوٙش، چەمدای بڕێ خەڵک بە راسش نمەزانوٙ و بڕێچ مەواچان راسەن و هەن، یانی دلیٛ چەمو ئاکابراینە جوٙرە تیشکیٛ هەن و کاریگەری خراپ منیوٙرە سەرو ئاچیٛویە کە دڵشەنە بەخیٛلیٛش پنە بەروٙ، ئی چەمە زەخمیچە وەرپەرچش مدوٙنوە. بەهەر حاڵ چەمەزەخم شوٙنەمای دەروونیەش(سایکۆلۆجی) هەنە سەر ئانزانیوە، هەن پەنەش قایلەن و هەن پنەش قایل نیەن.
چەمە زەخم: دویٛ نامیٛنیٛ وزیێنیٛ سەرو یوی(مزاف و مزاف الیە) چەم+ زەخم، وەلێم بە یاردی سازەو ئیزافەی(ە) بیٛگیری خڕ. کوڵی، زوانو هەورامینە سەرەکی تەرین سازو ئیزافەی(و)ن، وەلێم گجاریچ بە(ە) مەکریوٙنە، سەربارو ئانەیچ بەبیٛ سازەیچما هەن(توکڵ هەنار). متاوی گردی بە (واو) هەمدیسان بکەریوە، چەمو زەخمی، توٙکڵو هەناری.
د.ناجح گوڵپی
یوەم ڕوٙهامنی 21/6/2017 پوٙرەلوای: 24/8/2021
