به‌ڵگه و واته‌کا و سه‌نه‌دی ویەرین په‌ی زوان بیه‌ی زوانی هه‌ورامی
زوان گلێروه‌بیه‌ی واته‌کا فه‌رهه‌نگ وژیری وزانایی و چه‌نی ژیوایی خه‌ڵک و مله‌تێوا که جه درێژی زه‌مانی جه سینه‌و وێرینی نویسیان و په‌ی ئیسه‌ی یادگارمه‌نووه.
یۆ ئه‌چی زوانا زوانی هه‌ورامیا؛که جه کۆردسانه‌نه به گردی(کورده‌واریه‌نه)به زوان نامێ بریان،به‌ڵکوو پێسه‌و نه‌ته‌وێو جیاواز هه‌ورامی واچیان.
به‌ڵگه‌و سه‌نه‌ده‌کاو زوان بیه‌ی زوانی هه‌ورامی
یه‌ره‌قه‌باله‌که‌و هه‌ورامانی: قه‌باڵه‌و(ته‌وه‌ن تاشیه‌کێ ته‌نگیوه‌ری) نویسه‌ی سه‌روو ته‌وه‌ن‌تاشیه‌کێ ته‌نگیوه‌ری لاو پاڵنگانی که جه مه‌حاڵوو هه‌ورامانی ئیزیەینێوە و ئینه باسیوی؛کۆڵ؛و،کۆتان و سه‌ره‌نجێو ئا قه‌باڵا که‌رمێ:
1-1:قه‌باڵێوشا جە 120 ساڵێ وه‌ڵ جه ئه‌د٘ابیه‌ی حه‌زره‌تووعیسای(سڵاموو خود٘ایش وه‌نه‌بۆ)جه ساڵوو
1305ڕۆجیاری که‌سێوبه ناموو (حۆسه‌ینی) ده‌روێش و مۆریدوو شێخ عه‌لا‌ئه‌دینی نه‌قشبه‌ندی جه مه‌ڕێوه‌نه لاو ته‌نگیوه‌ری کوزێوە خاکینه په‌ر جه ئه‌رزه‌نش ئیسته‌و که به‌ڵگیو/قه‌باڵێو به زوانی ئه‌ویستایی سه‌روو پۆسوو ئاسکی چه‌نی بڕێو خه‌ت و زوانی پارتی (په‌هله‌وی ئه‌شکانی)په‌شتوو قه‌باڵه‌کێ نویسیابێ و دیسان قه‌وڵنامێ و به‌ڵگه‌و قه‌وارێو زه‌مین بێ که به که‌سیۆته‌ری دریا بێ که به خه‌ت و زوانی یونانی نویسیا بێ که جه ویره‌وه‌رینه (بنچاقووهه‌ورامانی)مژناسیا.
” ئی بنچاق وقه‌باڵێ ئینه جه مووزه‌و ئاڵمانی “
2-1:قه‌باڵێوشاجه 88 ساڵێ وه‌ڵ جه ئه‌د٘ابیه‌ی حه‌زره‌تووعیسای(سڵاموو خود٘ایش وه‌نه‌بۆ)
3-1:قه‌باڵێوشا جه 21تاکو22 ساڵێ وه‌ڵ جه ئه‌د٘ابیه‌ی حه‌زره‌تووعیسای(سڵاموو خود٘ایش وه‌نه بۆ)
2-شێعره‌و(هۆرمزگانی) سه‌روو پۆسی جه مه‌حاڵووجێشانه لاوشاروو سلیمانی(کوردەسانووعێراقی)به ناموو:
هۆرمزگان ڕمان ئاتران کژان
وێشان شارده‌و گەوره‌ی گەوره‌کان
زۆرکار ئه‌ره‌ب کردنه خاپوور
گنای پاڵه‌ی هه‌تا شاره‌زور
شن وکنێکان وه ده‌یل په‌شێنا
مێردئازا تلێ و ڕۆی هۆنیا
3–زوانی هه‌ورامی زوانوو دین و ئائینی یارسان(ئه‌هلووحه‌قی)به درێژی 1000ساڵێ.که ئینه وێش به‌ڵگێوا جه زوان بیه‌و هەورامی ئێسبات که‌رۆ (کتێبه‌کاو سه‌رئه‌نجام و حه‌وته‌وانه)
4-یۆ جه ڕه‌سه‌ن ته‌رین زوانا مه‌حاڵوو کورده‌واریا:چوون1500سالێ به‌ڵگه و سه‌نه‌دێ ره‌سمی و زوان بیه‌ی هه‌ورامی جه سینه‌و تاریخ و ویه‌رد٘ه‌ینه نویسیان (زوانوو ره‌سمی ئه‌میرا ئه‌رده‌ڵان جه شاروو سنه‌ی و زوانوو شێعروو شاعێرا کوردەواری بیه‌ن که وه‌ڵته‌ر باس کریا)
باوه‌رشا ئانه بێ زوانی هه‌ورامی زوانیوی ده‌وڵه‌مه‌ن و وه‌ش و پڕمانا و قه‌د٘یمی ته‌ڕا. ژه‌ن و پیا جه یۆی تاقی کریۆوه و واته‌کێش چه‌نی زوانه ویه‌رد٘ه‌کا پێسه‌و ئه‌وێستا و په‌هله‌وی فڕه‌ته‌ر نزیکا.
5- جه کتێبوو(المعجم فی معابیر اشعار العجم)نویسه‌و شه‌مس‌قه‌یس رازی جه سه‌رده‌موو قه‌رنوو هه‌شتموو هێجری قه‌مه‌ری ئامان که:(شێعره‌وه‌شه‌کا هەورامانی و زوانی په‌هله‌وی جه عێڵموو عه‌رووزی په‌ی جوانه‌کاعێراقی وانێشاوه و ئاد٘ێچێ فڕه پنه‌شا وه‌شێ نه‌بێنێ).
لحن اورامن وبیت پهلوی
زخمەی رود وسماع خسروی
بلندآ‌هنگ اورامن بهرگلزاروگلش به هربازاروبه هربرزن به هرکاخ وبه هر منظر
و دیسان ماچۆ:وهشتهرین وه‌زنه‌کاو جه شێعره‌نه به/فه‌هله‌ویات/نامێ بریا و ئاهنگه‌که‌‌شا به نامێ اورمنان واناشەو و له‌حنه‌که‌ش اورامن یا اورمنان ماچا؛که ئی زوانه جه مه‌حاڵوو کورده‌واری به زوانی هه‌ورامی مژناسیۆ.
6-واته و قسێ زانایا و مامۆسایا و نویسه‌ره‌کاودنیای سه‌بارت به زوانی هه‌ورامی:
مامۆساهه‌ژارمۆکریانی:وهشتهرین و شیرین‌ته‌رین زوانوو شێعرێ زوانوو هه‌ورامیا.
دیاکونوف روسی:زوانۆ هه‌ورامی ،تایبه‌ت جه شاخه‌و زوانه‌کا ئێرانیا.
پروفسۆرمینس:زوانی هەورامی زوانیوی تێکه‌ڵ بیه‌ی جه زوانوو قه‌باڵه‌کاو هەورامانیا(ئه‌وێستا-په‌هله‌وی-یوونانی)
فڕه‌زانا ئۆرووپا و دۆنیای ئاکریستنسن وم.بنیدیکتسین- مەکەنزی-ئی سوونیش: هەورامی زوانش کوردی نیا و تایبه‌ت ئینا جه کوردەسانه‌نه ژیوۆ.
عه‌لامەعه‌لی ئه‌کبه‌ر دێهخۆدا ماچۆ: زوانووهه‌ورامی زوانیوێ سه‌ربه‌وێشا (موستەقێل)و رازوانێوی وقه‌واعێدیوی تایبه‌تش هه‌ن وزوانوو ره‌سمی مه‌حاڵوو کوردەسانیا.
مه‌لیکە‌شۆعه‌رای‌به‌هار جه کتێبوو سه‌بک شناسی ماچۆ:فره‌و زوانوو ئه‌وێستای زوانی هەورامیا.
7-شاعێری گه‌ورێ کوردەسانی به زوانی هه‌ورامی شێعرێشا هه‌نی و جه مه‌حاڵوو کورده‌واری به‌ڵکوو پێسه‌وهه‌ساره‌کاو ئه‌دەبیاتی کورده‌واری دیارێنێ: مامۆسامه‌وله‌وی-مه‌هجووری-ئه‌حمه‌دبه‌گی کۆماسی-په‌رێشان-مه‌ستووره‌ی کۆردستانی-مامۆسا مه‌جزووب و…
هومایون محمەد نەژاد
1/10/1389ڕۆجیاری
پەلیانەو هەورامانی وەرپەرس نیا جە دلیٛنەو بابەتەکا
