نامیٛ (هەورامان ) ی ؟
چنڎ پەیلوایێوە هەنیٛ سەرو نامیٛ هەورامانی ، ئایا جە چیٛشیەو ئامێنە ، کەیۆن هەنە ، فرەو نویسەرا قسەو باسشا چی بارەو وستەن ڕووە ، ئێمەیچ نیشانەو وانیارەکاشا مڎەیمیٛ ، بڕێ جە نامەکا ئەسڵەن ئەقڵگیریٛ نیەنیٛ چنڎ دانیٛوی کەمیٛشا نەبا هەکە یاگیٛ سەرنجو ئەقڵو ژیریەنیٛ :
- هەورام = ئەورام جە نامیٛ حەزرەتو ئیبراهیموە هوٙرگیریان ، ئیبراهیم، ئەبراهام ، ئەوراهام ، ئەورام ، هەورام ، ” محمود الدرە ” ماچوٙ فرەو جارا نامیٛ حەزرەتو ئیبراهیمی بە ئەورام = هەورام ئامێنە سەرچەمە ویەرینەکانە ، وەروئانەی نامیٛ هەورامانی دریوٙ پاڵو حەزرەتو ئیبراهیمی [1] .
- دماو داگیرکاری ئەسکەندەری پەی ناوچەکەی نامیٛ هەورامانی پەیڎا بییٛنە ، چوونکاتەی هەرچی پیری زەردەشتی بیەن چیٛر سایەشەنە ڕەمان پەی هەورامانی تا پاریٛزیا ، چوون هەورامان وێش نەڎان دەسەو مدرامانش کەردەن وەراوەرو هیٛرشو یونانیەکا ، پیرو پیای ئاینی زەردەشتی پەنەشا واتیٛنیٛ ئاهورامەزداییٛ ، هەورامان بیەن یاگیٛ گلیٛربیەو ئاهورامەزدایەکا ، ” ئاهورا مەزدامان ” هەورا = ئاهورا ، مان = زەمین، یاگیٛ ، یانی هەورامان یاگیٛ ئاهورامەزادایەکا ، پیرو پیای ئاینی زەردەشتی ، ئتر وردە وردەی سویان و بیەن بە هەورامان ، هەرپاسە بە پەیلوای ” همان ” ی هەورامان یانی یاگیٛ ئەهورایەکا ، هەر چاوەختەنە پیرەکیٛ هەورامانی تاوانشا جاریٛو تەر ئاوٛیٛستای بنویساوە [2]
- بڕێ پەیلواییٛ هەنیٛ پەی ئانەی مەشیا کە وەنیار ویٛشا پۆوە خجڵنوٙ ، وەلیٛ هەر منویسوشا ، پیٛسە واتیٛ ” ئاورا ” ئاورامان، یانی هەورامان یاگێوە سەختا و بەرو بومشا کەما ، ئتر خەڵک ئاوراشا بیەن ، یام ماچا هەورامان یاگێوە سەختو دوورەدەس بیەنو خەڵکەکەش ” هوٙر ئامان ” یانی جیا کریانەو جە یاگەکا تەری ، ڕەمان پەی ئاگەی ، یام ماچا هەورامان ئایر پەرس بیەن ، ئاور پەرس بیەن بە ئاورامان ، یاگیٛ ئاوری و ئاور پەرسا ، بڕێ تەریٛچ ماچا هەورامان ئەسکەندەری کەردەن بە زیندان ، هەر کەسش گیٛرتەن کیاستەنش هەورامان و جیاش کەردەنەو .
- ئەورام ، کوٙو وەرەمی ، یانی یاگێوە ماسابوٙ بەرز بیەبوٙوە ، ئی پەیلوایجە مەزنڎەو ئەقڵی نیەن ” معین 1376 ”
- خەڵکو هەورامانی زەردەشتی بیەن و هاوارشا کەردەن ئەهورامەزدای ، واتەنشا ئەهورا ئامان ، پاریٛزنیما ” سلیمی 1392
- ئەفسانیٛوە هەن دلیٛ خەڵکو هەورامانینە ماچا باباو داریوش شای نامیٛش ” هەورام ” بیەن چەنی برایێوەش بە نامیٛ ” کندوڵ ” بەرشا کەردیٛنیٛ جە نشنیگەو ویٛشان ، ئەترافو لاو سەری دەماوەندی ، پەناشا ئاردیٛنە سەرزەمینو مادی ، ئتر دلیٛ ئی کەشو کوٙە دورە دەسەینە جا نشینیٛ بانەو تیرەو تایفەو هەورامی چینەیوە هوٙرگیریان ، بەنامیٛ بابایشاوە نامییٛ بانە “باسل نیکیتین ” .
- معین ” 1381 ” هەورامان بە شیٛوەو ” اورامن ،اورامان ، اورامین ، اورامە ” باسش کەردەن واتەنەش هەورامان نامیٛ یوٙ جە ئاهەنگە موزیکی قەڎیمیەکان ، کە بەزوانی قەدیمی پەهلەوی ” فەهلویات ” واتیٛنەشا ، هەرپاسە واتەنش ” هور” بەماناو ڕوٙجیاری و وەرەتاوی ئامان ، ” هورا ” بە ماناو هەلهەلەو قریوەو شادی .
- هەورامان یانی شارو مادەکا ” محمود پور 1385 ”
- هەورامان جە ئەسڵو ” ئورومون “ی هوٙرگیریان ، ” ئور + مان ” ، ئور نامیٛ پادشایوە بیەن و مان یانی سەرزەمین = سەرزەمینو ئوری ” محمد پور 2008 ” .
- هەورامان = سەرزەمینو هەورامانی یاگێوە سەختو کویٛسانی بیەن ئتر دایم هەورش چەنە بیەن هەور ئامان = هەورامان
- جە دوویٛ بەشیٛ ئور + مان دروس بیەن ، ئور یانی یانەو نشینگە ، ئامان یانی هیٛمنو ئارام ، هەورامان یانی سەرزەمینی ئارام ” صفیعی 1390 ” .
- ئورامان ، ئور یانی قەڵای سەختەو قایمە بە شورە دەورش دریان ، مان یانی یانەو نشینگە ، هەورامان یانی قەڵاو سەرزەمین ” همان “
- واتیٛ ” ئورومون ” جە شیٛعرەکاو سەیدی هەورامینە ئامان .
- جە سروتەکا ئاینو زەرتەشتیوە ” اورتن ” ئامان ، هەرپاسە ” اورام ” سروتەو لاڵیاوەو زەردەشتیان کە وەراوەرو ئایریوە واتیٛنەشا ، ” همان “
- هەورامان سروتێوە زەردەشتیا بییٛنە
- هەورامان نامیٛ یوٙ جە سەردارا ساسانیەکا بیەن .[3]
- عیمادەدین دەوڵەتشاهی جە کتیٛبو ” فەروەردین یەشتو ئاوٛیستای ” واتەنش ، چنڎ هەزار ساڵێوە چەیوەڵتەر جە کەنارو گوٙمەو ” ئورامیە ” ی کە ئیسا بە هەڵە پەنەش ماچا ” ئورمیە ” تیرێوە جە نەوەو مادەکا ژیواینیٛ ، پەنەشا واتیٛنیٛ ” ئەورامی ” ، ئیسا پەنەشا ماچا هەورامی ، هەورامانی .[4]
- هادی بەهمەنی جە کتیٛبو پەیامو هەورامانی نویستەنش ، سەرچەمیٛوی ئەڵمانی پاسە مزانوٙ کە هەورامیەکیٛ ، وەڵتەر جە وەرکەوتو تارانی و کەشو دەماوەندیوە ژیواینیٛ وەرو زوڵمو ستەمو داریوشی کوٙچشا کەردەن پەی ناوچەو هەورامانی ساڵەو 485 وڵیٛ زاینی ، ( داریوش 493 – 424 وەڵیٛ زاینی دەسەڵاتدار بیەن ” هەمان پەی لوایچ باس کریان هەکە زازاکیەکیٛ چیٛگەو کوٙچشا کەردەن .
با سەرنجە دەیمیٛ ، مەشوٙ چی هەورامان ئی گردە پەیلواییٛ بانە سەرو نامەکیٛش ، هوٙکارش چیٛشەن ، ناوچێوە گولانە ئی گرد ناما هوٙرگیٛروٙ یام نا ؟ وەڵاتێوە زل ئنڎە سەرو نامەکیٛش نەلاینیٛ ، هەورامان ناوچەیوە فرە کوٙنا ، ویەردیەوە فرە دوورش هەن ،ئەکید یاگیٛ هەمیەتو گرد لایێ بیەن پەوکای ئی گردە نامیٛشە پۆ نریاینیٛ ، دما جار ماچوو هەورامان یانی یاگیٛ ئەهوارەیەکا و سەرزەمینی ئارام .
د. ناجح گوڵپی 16/2/2018
[1] پیرشالیاری زەردەشتی نویستەی دانای هەورامی 1968
[2] میٛژووی هەورامان ، د.هەورامانی
[3] ژمارە چوار هەتا شانزە جە کتیٛبو ” جنس دستوری در زبان هورامی ” دکتر مەهدی سەجادی
[4] هەورامان بەرگی یەکەمو دووەم ، ئەیوب روٙسەم 2008
